Ostatnia dekada przyniosła dynamiczny wzrost liczby i wartości inwestycji zrealizowanych przez polskie firmy poza Polską. W naszym badaniu sprawdziliśmy, jak to robią spółki z GPW: co czwarta notowana spółka zrealizowała jakiś zagraniczny projekt, 72 proc. z nich planowało zaś dalszą ekspansję.
Według szacunków NBP wartość polskich inwestycji bezpośrednich (BIZ) za granicą sięgnęła na koniec 2014 r. 231 mld zł. GUS policzył, że 2014 roku w Polsce siedzibę miało 1437 przedsiębiorstw, które posiadały za granicą udziały w 3194 podmiotach.
Jak wskazują nasze badania już co czwarta spółka notowana na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie (GPW) dokonała bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ). 72 proc. firm z nich planowało zaś dalszą ekspansję zagraniczną i kolejne inwestycje. Wzrost zaangażowania kapitałowego polskich firm za granicą spowodował, że wiele z nich zaczęło przekształcać się we wschodzące korporacje międzynarodowe (KMN) o silnej pozycji regionalnej. Taką drogę przeszedł np. jak np. Maspex czy Asseco. Niektóre, jak KGHM, rozwinęły też inwestycje w wymiarze globalnym. Wiele dopiero rozpoczyna inwestycje w krajach sąsiednich.
Jak to robią początkujący
Wiele badań dotyczących KMN z rynków wschodzących wskazuje, że firmy te umiędzynaradawiają się inaczej niż tradycyjne korporacje z rynków rozwiniętych. Wskazują, że proces często nie ma charakteru ewolucyjnego, ale przypomina „żabi skok” – szybkie umiędzynarodowienie i przejmowanie strategicznych zasobów za granicą, które następuje po okresie akumulacji zasobów na rynku wewnętrznym i prowadzi w niektórych wypadkach do szybkiego powstania dojrzałych korporacji skutecznie rywalizujących z globalnymi graczami.
Korporacje międzynarodowe z rynków wschodzących nie są jednak jednolite. Pierwsza kategoria to przedsiębiorstwa działające w niszach. Zwykle są to firmy prywatne lub publiczne spółki nie należące do skarbu państwa, które rozwinęły się samodzielnie i osiągnęły wysoką pozycję rynkową w określonej niszy rynkowej – jak np. chiński producent smartfonów ZTE czy meksykański producent urządzeń elektrycznych i elektronicznych Mabe.
Kolejna kategoria to firmy aspirujące do bycia światowymi graczami, które również nie są firmami państwowymi, ale nie ograniczają swojego zainteresowania do określonych rynków regionalnych czy konkretnych produktów. Wśród nich są np. rosyjski Lukoil, chiński Haier czy brazylijski Embraer.
Trzecią grupę stanowią tzw. międzynarodowi gracze czy agenci. To firmy, które silnie inwestują za granicą, ale są kontrolowane i instruowane przez rządy – np. rosyjski Gazprom, chińska spółka inwestycyjna CITIC Group Corporation (wcześniej China International Trust and Investment Corporation).
Czwarta kategoria to tzw. specjaliści od zleceń – firmy kontrolowane przez rządy, koncentrujące się na wybranych rynkach zagranicznych, na których są w stanie wykorzystać swoje przewagi konkurencyjne, przy okazji realizując działania wspierane przez rządy. Wśród nich można wskazać rosyjski Rosneft, indyjski Bharat Heavy Electrical czy brazylijski Electrobras.
Niektórzy badacze wskazują, że przedsiębiorstwa z rynków wschodzących nie mając przewag konkurencyjnych typowych dla firm z rynków najlepiej rozwiniętych korzystają ze specyfiki uwarunkowań instytucjonalnych w jakich wyrosły. Mają na przykład specyficzną wiedzę na temat rynków wschodzących, co staje się silną ich stroną i źródłem przewag na rynkach zagranicznych o podobnych uwarunkowaniach instytucjonalnych. Inne w podobnym położeniu, dysponując zasobami kapitałowymi mobilizowanymi na rynku wewnętrznym, poszukują przewag za granicą dokonując strategicznych przejęć firm. Jednocześnie stosują one bardziej elastyczne i nowoczesne strategie ekspansji oparte na sieciowaniu i hybrydowych formach współpracy przedsiębiorstw.
Strategie polskich firm
W powyższym kontekście pojawia się pytanie o to, czy i co wyróżnia polskie wschodzące korporacje na tle korporacji z innych krajów. Główne wnioski, jakie wynikają z analizy spółek z GPW wskazują, że proces umiędzynarodowienia polskich przedsiębiorstw łączy doświadczenia rynków wschodzących i rozwiniętych, bo ma wiele cech typowych dla przedsiębiorstw zarówno z jednych, jak i drugich krajów.
W dużej części przypadków polskie firmy umiędzynarodawiają się zgodnie z tradycyjnymi ewolucyjnymi modelami: na początku rozwijają eksport, by później inwestować w projekty wspierające sprzedaż zagraniczną, a następnie rozwijają również zagraniczną produkcję. W całym procesie zbierają doświadczenie i wiedzę o rynkach zagranicznych, co pozwala im na zwiększenie efektywności ich strategii umiędzynarodowienia oraz ekspansję na kolejne rynki.
W praktyce wiele firm pomija pośrednie etapy i przechodzi szybciej do bardziej zaawansowanych form umiędzynarodowienia, co upodabnia je do wielu firm z rynków wschodzących.
Na bardziej zaawansowane formy ekspansji zagranicznej częściej decydują się, gdy inwestują na rynkach wschodzących, na których częściej zakładają spółki dystrybucyjne lub fabryki. Z kolei działalność na rynkach krajów rozwiniętych częściej rozpoczyna się od sprzedaży eksportowej.
Wśród spółek notowanych na GPW inwestujących za granicą najbardziej popularną strategią wejścia było realizowanie inwestycji od podstaw. Zdecydowało się na nią 83 proc. przebadanych firm. Przejęcia zagranicznych podmiotów były wprawdzie mniej popularne, ale zrealizowało je ponad 50 proc. badanych. Co trzecia przebadana firma realizowała zarówno inwestycje od podstaw, jak i przejęcia. W efekcie, w ostatniej dekadzie polskie spółki przejęły kilkaset podmiotów zagranicznych. Wiele z tych transakcji miało spektakularny charakter – tak było w przypadku przejęć Asseco, Maspexu, KGHM czy Orlenu. Z kolei inwestycje od podstaw realizowały m.in. LPP, Projprzem czy Aplisens. Były to zarówno inwestycje w zagraniczną sieć dystrybucji i sprzedaży, jak również inwestycje produkcyjne.
Znaczenie struktury właścicielskiej
Na to, jaką strategię budowania pozycji na rynkach zagranicznych decyduje się polska firma z GPW duży wpływ ma struktura akcjonariatu. Spółki, które mają silnego większościowego udziałowca stosują bardziej agresywne strategie niż te, które mają akcjonariat rozproszony. Może to również tłumaczyć dlaczego niektóre prywatne spółki nienotowane na GPW stosują dość agresywne, ale skuteczne strategie ekspansji, czego najlepszym przykładem jest choćby Maspex.
Polskie firmy inwestują głównie w krajach europejskich i – jeśli nie kierują nimi cele związane z optymalizacją podatkową lub tworzeniem struktur holdingowych – głównie w sąsiedzkich (w Europie Środkowej i Wschodniej oraz w Niemczech). Ta koncentracja geograficzna wynika z ograniczonych zasobów finansowych niektórych firm, a także ograniczonych zasobów wiedzy i doświadczenia. To powoduje, że zaczynają właśnie od rynków sąsiedzkich.
W dużej części przypadków firmy nie posiadają jeszcze kompetencji oraz zasobów finansowych, które pozwoliłyby im na podjęcie ryzyka inwestycji na rynkach takich jak: Chiny, Indie, Stany Zjednoczone, czy Brazylia. Jednakże systematycznie rośnie liczba inwestycji w bardziej odległych lokalizacjach. Na ekspansję taką decydują się dwa rodzaje firm: firmy duże, które stać na finansowanie dużych projektów inwestycyjnych i ponoszenie większego ryzyka lub działające w niszach rynkowych i posiadające wysokie przewagi konkurencyjne w wyspecjalizowanych dziedzinach.
Poszukiwanie rynków i zasobów
Głównym powodem ekspansji jest potrzeba znalezienia nowych rynków (90 proc. wskazań) oraz wsparcie już prowadzonej działalności eksportowej (60 proc.). Rozwój zagranicznej sieci dystrybucji i sprzedaży przez BIZ przyświecał m.in. takim spółkom jak LPP, Wojas czy Decora. 23 proc. firm chciało w ten sposób zredukować koszty, a 15 proc. pozyskać know-how, jak np. Asseco. Niektóre spółki rozwijały produkcję zagraniczną, zarówno w celu wykorzystania lokalnych zasobów siły roboczej, co czynił Erbud, Bioton czy Relpol, jak również w celu wykorzystania zasobów naturalnych, czego przykładem są projekty zrealizowane przez KGHM.
Potrzeba wsparcia inwestycji
Na obecnym etapie rozwoju polskiej gospodarki wspieranie polskich inwestycji zagranicznych urasta do rangi jednego kluczowych wyzwań nie tylko dla firm, ale także polityki gospodarczej. Rozwój polskich przedsiębiorstw oraz ich pozycja na rynkach globalnych jest warunkiem przesuwania się polskiej gospodarki w stronę bardziej dochodowych działalności i produkcji cechującej się wyższą wartością dodaną. Pozytywnie należy ocenić powołanie w 2015 roku Funduszu Ekspansji Zagranicznej przez TFI BGK, który ma wspierać projekty polskich firm za granicą czy zapowiedź intensyfikacji wsparcia dla polskich inwestycji w ramach polityki gospodarczej opisanej w „Programie na rzecz Zrównoważonego Rozwoju”, który kilka dni temu przedstawił wicepremier Mateusz Morawiecki. Wszystkie te działania muszą jednak uwzględniać specyfikę i potrzeby polskich przedsiębiorstw – nie tylko dużych czempionów powiązanych ze skarbem państwa, ale także coraz większej liczby prywatnych przedsiębiorstw, które są zdolne i gotowe do rozwijania ekspansji międzynarodowej.
Tekst opisuje część wyników projektu badawczego, który został zrealizowany w ramach grantu Narodowego Centrum Nauki dotyczącego czynników ekspansji międzynarodowej polskich firm. Autorzy przedstawią go dziś na konferencji „Umiędzynarodowienie polskich przedsiębiorstw” w Szkole Głównej Handlowej. Obserwator Finansowy jest patronem tego wydarzenia.
Mariusz-Jan Radło i Dorota A. Ciesielska-Maciągowska
Artukuł nieniejszy ukazał się w serwisie Obserwatorfinansowy.pl